شب قدر :: مهم ترین شب از منظر قرآن

شب قدر فرا رسید...

شب نزول قرآن...

شب نوشتن تقدیر ها...

شب شب زنده داری و التماس...

شب برتر از هزار ماه...

شب نزول ملائکه به زمین

شب رحمت و سلامتی تا صبح...

به نظر شما با این همه ویژگی ها و تمجید ها از شب قدر در قرآن، ظلم به خود نیست که در این شب با فظیلت به رخت خواب برویم و بخوابیم و هیچ نفهمیم؟!!!!!!

ترا قدر اگر کس نداند چه غم

شب قدر را می‌ندانند هم

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی

آن شب قدر که این تازه براتم دادند

آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب است

یا رب این تاثیر دولت در کدامین کوکب است

شب قدری چنین عزیز و شریف

با تو تا روز خفتنم هوس است

در شب قدر ار صبوحی کرده‌ام عیبم مکن

سرخوش آمد یار و جامی بر کنار طاق بود

**حافظ**

واژه \"شب قدر\" :

شب قدر را در روایات بسیاری تفسیر کرده اند و به معانی مختلف اما مهم ترین معانی آن منزلت، سختی و گرفتاری و اندازه گیری و تقدیر است.

در بسیاری از روایات گفته شده که شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده، که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین مى شود، شاهد این معنى در آیات 3 و 4 سوره «دخان» است که مى فرماید:

سوره دخان 3 و 4

(( إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ فِيهَا ... يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ ))

(( [كه] ما آن را در شبى فرخنده نازل كرديم [زيرا] كه ما هشداردهنده بوديم ... در آن [شب] هر [گونه] كارى [به نحوى] استوار فيصله مى‏يابد))

 این بیان، هماهنگ با روایات متعددى است که مى گوید:

در آن شب، مقدرات یک سال انسان ها تعیین مى گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور دیگر، در آن لیله مبارکه، تفریق و تبیین مى شود. البته، این امر هیچگونه تضادى با آزادى اراده انسان و مسأله اختیار ندارد، چرا که تقدیر الهى به وسیله فرشتگان بر طبق شایستگى ها و لیاقت هاى افراد، و میزان ایمان، تقوا، پاکى نیت و اعمال آنها است

یعنى: براى هر کس آن مقدر مى کنند که لایق آن است، یا به تعبیر دیگر: زمینه هایش از ناحیه خود او فراهم شده، و این نه تنها منافاتى با اختیار ندارد، که تأکیدى بر آن است.

روایات دیگری وجود دارند که آن شب را از این جهت شب قدر نامیده اند که: داراى قدر و شرافت عظیمى است...

شب قدر در قرآن

در قرآن کریم علاوه بر این که در سوره «قدر» ویژگی های شب قدر و عظمت آن مطرح شده است، در آیات دیگری نیز به این شب اشاره شده است؛ مانند چند آیه اول سوره دخان. لکن در قرآن شب قدر معین نشده و از زمان آن به صراحت سخن، به میان نیامده است.

علامه طباطبایی در المیزان در این باره می گوید: در کلام خدا آیه ای که بیان کند، شب قدر چه شبی است، دیده نمی شود، اما با انضمام آیه: «اناانزلناه فی لیلة القدر» ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم، به آیه: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن» (بقره /۱۸۵) معلوم می شود که شب قدر یکی از شب های ماه رمضان است.

ویژگی هایی که در مورد شب قدر در قرآن آورده شده عبارتست از:

۱) شب نزول قرآن (اناانزلناه فی لیلة القدر) 

۲) شب برتر از هزار ماه (لیلة القدر خیر من الف شهر) 

۳) شب نزول ملائکه (تنزل الملائکة و الروح) 

۴) شب تقدیر و تعیین مقدرات یک ساله انسان (تنزل الملائکة و الروح فیها باذن ربهم من کل امر) و (فیها یفرق کل امرحکیم امرامن عندنا اناکنامرسلین رحمة من ربک)

۵) شب آکنده از خیر و رحمت و سلامتی (سلام هی حتی مطلع الفجر)

تفسیر المیزان در تفسیر «سلام هی» با اشاره به معنای «سلام» که به معنای عاری بودن از آفات ظاهری و باطنی است، می نویسد: این کلمه اشاره است به این که عنایت الهی تعلق گرفته است به این که رحمتش شامل همه بندگانی شود که به سوی او روی می آورند و نیز به این که در شب قدر باب عذاب و غضب الهی بسته باشد.

ویژگی اول: نزول قرآن در شب قدر

نزول جامع‏ترین، كامل‏ترین و ماندگارترین كتاب الهی بر عظمت و منزلت شب قدر افزوده است. قرآن خود می‏گوید:

سوره بقره 185

(( شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی اُنْزِلَ فیهِ الْقُرْانَ ))

(( ماه [مبارك] رمضان ماهی است كه در آن قرآن نازل شده است ))

آیه دیگر بیان می‏كند كه:

سوره دخان 3

(( اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةٍ مُبارَكَةٍ ))

(( به راستی، آن [قرآن] را در شبی پر بركت نازل كردیم ))

و این شب مبارك را در سوره قدر مشخص فرموده كه:

سوره قدر 1

(( اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ ))

(( به حقیقت ما آن [قرآن] را در شب قدر فرود آوردیم ))

پس باید گفت نزول قرآن در چنین شبی بر عظمت آن می ‏افزاید...

این نكته را هم اضافه كنیم كه این نزول، نزول دفعی است بر قلب رسول گرامی اسلام، نه نزول تدریجی كه آغاز آن با آغاز بعثت یعنی بیست و هفتم رجب همراه است.

ویژگی دوم: برتر از هزار ماه

قرآن کریم ارزش این شب را برتر از هزار ماه می داند و می فرماید:

سوره قدر 3

(( لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ))

((شب قدر بهتر از هزار ماه است))

منظور از بهتر بودن این شب از هزار شب به طورى که مفسرین تفسیر کرده ‏اند بهتر بودنش از نظر فضیلت عبادت است. این معنا با هدف قرآن هم تناسب دارد؛ چون هدف اصلی قرآن، نزدیک کردن مردم به سوى خدا و زنده کردن آنها با عبادت است.

بنابراین منظور از برتری، ارزش عبادت در آن شب است که از هزار شب عبادت برتر است. ناگفته نماند این همان معنایی است که در روایات نیز به آن اشاره شده است.

ویژگی سوم: شب نزول ملائکه

در این شب ملائکه و روح به دستور خداوند متعال ، تنزل پیدا کرده و پایین می آیند:

سوره قدر 4

(( تَنَزَّلُ الْمَلائِکةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کلِّ أَمْرٍ ))

(( ملائکه و روح در آن شب به اذن پرودگارشان نازل می شوند برای تدبیر هر امری از امور عالم ))

در سوره نحل، فرودگاه این گروه را بندگان برگزیده خدا دانسته و می فرماید:

سوره نحل 2

(( یُنَزِّلُ الْمَلائِکةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلى‏ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِه ))

((فرشتگان را با روح به فرمان خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد نازل می کند))

‏

منظور از «روح» کیست یا چیست؟

بعضى گفته ‏اند: منظور، جبرئیل امین است که روح الامین نیز نامیده مى‏شود و بعضى با توجه به آیه 25/ شوری روح را به معنى وحى تفسیر کرده ‏اند که می فرماید:

سوره شوری 25

(( و کذلِک أَوْحَیْنا إِلَیْک رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ))

(( همانگونه که بر پیامبران پیش وحى فرستادیم بر تو نیز به فرمان خود وحى کردیم ))

در اینجا تفسیر سومى هم وجود دارد که بر اساس روایت است و آن اینکه روح، مخلوق عظیمى است برتر از فرشتگان، چنان که در حدیثى از امام صادق ع نقل شده است که شخصى از آن حضرت سۆال کرد: آیا روح همان جبرئیل است؟ امام علیه السلام در پاسخ فرمود:

\"جبرئیل من الملائکه، و الروح اعظم من الملائکة\"

\"جبرئیل از ملائکه است و روح اعظم از ملائکه است\"

ویژگی چهارم: شب تقدیر و تعیین مقررات

قرآن کریم با وصف قدر و اندازه گیری از این شب یاد می کند و آن را «لَیْلَة الْقَدْر» می خواند. اما چرا؟!

آن شب خاص در ماه رمضان شب قدر و تقدیر نامیده شد؛ زیرا همانطور که در اول مقاله گفتیم خداوند متعال در آن شب، رخدادهای یک سال؛ یعنى از آن شب تا شب قدر سال آینده را تقدیر مى‏ کند؛ یعنی زندگى، مرگ، رزق، سعادت، شقاوت و چیزهایى دیگر از این قبیل افراد را رقم می زند.

این معنا در آیه 4/ سوره دخان که در وصف شب قدر است مشهودتر است. در آن آیه می فرماید:

سوره دخان 4

(( فِیها یُفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ ))

(( در آن [شب] هر [گونه] كارى [به نحوى] استوار فيصله مى‏يابد ))

فرق به معناى جدا سازى و مشخص کردن دو چیز از یکدیگر است و «فرق هر امر حکیم» یعنی آن امر و آن واقعه‏اى که باید رخ دهد را با تقدیر و اندازه‏گیرى مشخص سازند.

بنابراین این شب را شب قدر نامید چون در آن شب هر واقعه ای که تا سال آینده باید رخ دهد در آن شب حد اندازه اش تعیین شده و رقم می خورد.

در اینجا بحث های های جبر و اختیار انسان نیز شاید مطرح شود که در این مقاله از بحث ما خارج است.

ویژگی پنجم: شب آکنده از خیر و رحمت و سلامتی

این شب تا طلوع فجر غرق در سلام است

سوره قدر 5

(( سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْر ))

(( شبي است مملو از سلامت (و بركت و رحمت) تا طلوع صبح! ))

سلام و سلامت به معنای عاری بودن از آفات ظاهری و باطنی است.بنابراین آیه اشاره به این دارد که خداوند متعال اراده کرده است که در آن شب، رحمتش شامل تمام بندگانی شود که به سوی او رو می آورند و نیز اراده کرده در آن شب درهای عذابش بسته باشد.

دیدگاه های شیعیان و سنیان در مورد تاریخ دقیق شب قدر

بر اساس حدیث شیعه که از حماد بن عثمان که وی از حسان بن علی از جعفر صادق نقل شده‌است: شب قدر تا قیامت باقی‌است و در ماه رمضان واقع است.

در روایات شیعه آمده‌است که شب قدر یکی از سه شب ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ در ماه رمضان است که احتمال شب بیست‌وسوم بیش‌تر است. در اصول کافی نیز آمده‌است که تقدیر در شب نوزدهم و ابرام در شب بیست و یکم و امضا در شب بیست و سوم است.

اهل سنت اعتقاد دارند که طبق حدیث نبوی شب قدر در یکی از ده شب آخر ماه رمضان واقع شده است .اغلب شب بیست و هفتم را شب قدر می‌دانند و در آن شب به دعا و شب‌زنده‌داری می‌پردازند. مسلمانان سلفی اعتقاد دارند که در شب قدر در تمام روزگار همان شبی بود که قرآن در آن نازل گردید و دیگر تکرار نمی‌شود.

برخی نیز اظهار داشته‌اند که تا زمان زندگی محمد شب قدر در هر سال تکرار می‌شد اما پس از ارتحال محمد، شب قدر از بین رفته‌است. برخی نیز معتقد بوده‌اند که شب قدر شبی‌است در تمام سال ولی در هر سال شب نامعلومی‌است، در سال بعثت در ماه رمضان بوده اما در سال‌های دیگر ممکن است در دیگر ماه‌ها باشد.

اینک ماییم و این سفره رحمت الهی که پس از نزدیک به ۲۰ روز روزه داری و صیقل روح و جان در شب قدر گسترده می شود و ما را به سوی خود می خواند و می گوید:

«یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لاتقنطوا من رحمة الله ان الله یغفرالذنوب جمیعا:

ای بندگان من که به زیان خود در گناه زیاده روی کرده اید، از رحمت خدا ناامید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد.»(زمر/۵۳) 

منابع:

1. قرآن کریم

2. تبیان

3. اصول کافی

4. ویکی پدیا

5. مفاتیح الجنان

6. کتاب اسرار الصیام

7. کتاب اسرار التوحید